Türkiye Ekonomisi Ders Notları Ünite 7

Türkiye Ekonomisi Ders Notları Ünite 7 ;

Türkiye’de Finansal Yapı, Krizler ve Ekonomik İstikrar Kararları Ünite 7

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası

25.04.2001 tarih ve 4651 sayılı kanunla TCMB’nin temel görevi, fiyat istikrarını sağlamak ve enflasyonu kontrol altında tutmak şeklinde tanımlan­mıştır.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) temel görevleri;

• Açık piyasa işlemleri yapmak,
• Hükümetle birlikte Türk Lirası’nın (TL) iç ve dış değerini korumak için gerek­li tedbirleri almak,
• Bankaların ve Bankaca (TCMB) uygun görülecek diğer mali kurumların yü­kümlülüklerini esas alarak zorunlu karşılıklar ve genel disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek,
• Reeskont ve avans işlemleri yapmak,
• Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek,
• Türk Lirası’nın hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak,
• Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı; para ve döviz piyasaları ile ilgili düzen­leyici tedbirleri almak,
• Mali piyasaları izlemek,
• Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile katılım bankalarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemektir.

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) temel yetkileri;

• Türkiye’de banknot ihracı imtiyazı tek elden Banka’ya (TCMB) aittir.
• TCMB, hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu ola­rak para politikasını belirler.
• Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur.
• Banka, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla Kanun’da belirtilen para politika­sı araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir.
• TCMB, olağanüstü hâllerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun (TMSF) kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esas­lara göre bu Fon’a avans vermeye yetkilidir.
• Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür.
• TCMB, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalar­dan istemeye yetkilidir.
• Banka, mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan ge­rekli bilgileri istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkilidir.

TCMB’nin hükümetle olan ilişkileri ve bununla ilgili müşavirlik görevleri ise mali ve ekonomik müşavirlik, mali ajanlık ve haznedarlık şeklindedir.
Mevduat Bankaları ; Ticaret bankaları hesaptan hesa­ba devir yaparak, kaydî para üretmek suretiyle katkı sağlarlar.
Katılım Bankaları ; Bu bankalar fon arz edenlere, faiz yerine kâr- zarar ortaklığına dayalı bir sözleşme önerirler.

Kalkınma Ve Yatırım Bankaları

Çoğu zaman birlikte değerlendirilmesine rağmen, gelişmekte olan ülkelerde ser­maye yetersizliği içindeki firmalara veya büyük sanayi firmalarının yapacağı yatı­rımlara kaynak ve teknik yardım sağlayarak ekonomik kalkınmayı hızlandırma amacı güden finansal aracılara kalkınma bankası; gelişmiş ülkelerde atıl fonlara sahip kurumsal yatırımcılara fonlarını menkul değer alım ve satımı ile değerlendir­melerinde aracılık ve danışmanlık yapan, işletmelere doğrudan kredi vermeyen ancak işletmelerin orta ve uzun vadeli fon gereksinimlerini karşılayan finansal ara­cılara ise yatırım bankası adı verilir.

Ekonomik Krizlerin Türleri Ve Sebepleri

Finansal krizlerin ortaya çıkmasında etkili olan faktörler aşa­ğıdaki gibi sıralanabilir:

• Arz ve talepteki ani dalgalanmalar
• Sürdürülemeyen büyüme ve belirsizliğin artması
• Enflasyon ve enflasyonu düşürmeye dönük yanlış politikalar
• Firma bilançolarının bozulması
• Finansal serbestleşmeye erken geçiş ve deregülasyon
• Aşırı borçlanma, faiz oranlarının yükselmesi ve uluslararası sermaye hare­ketleri
• Kurdaki aşırı oynaklıklar ve yanlış kur politikaları

Borç krizleri, bir ülkenin kamu veya özel kesime ait dış borçlarıyla kamunun iç borçlarını ödeyememe durumudur..
Borsa krizleri, menkul kıymet borsalarında görülen aşırı dalgalanmalardır.
Para krizleri, ulusal paranın değerinde ortaya çıkan büyük çaplı dalgalanma­ları ifade eder.
Bankacılık krizleri, genellikle “banka paniği” şeklinde bir ya da birkaç ban­ka da ortaya çıkan yoğun fon çekilişleri şeklinde başlayıp kısa sürede diğer banka­lara da sirayet ederek sistemik bir hâl alan bunalım durumudur. Bu krizler bazen sektör dışında gelişen ulusal ya da uluslararası makroekonomik istikrarsızlıklardan.
İkiz kriz kavramı ise para veya bankacılık krizlerinden birinin ortaya çıkması­nın ardından her iki krizin birlikte yaşandığı durumu ifade etmek için kullanılır.
Ortodoks istikrar politikaları fiyat istikrarının sağlanmasında sıkı para, sıkı maliye ve sabit kur politikalarını kullanır. Bu politikaların içeriğinde kamu harca­malarının kısılması, reel ücretlerin düşürülmesi, kamu yardımlarının azaltılması, para arzının daraltılması bulunmakta ve bu yolla toplam talebin kontrol altına alın­ması hedeflenmektedir.
Heterodoks istikrar politikalarında programlarının temelinde ise sıkı para ve maliye politikaları ile sabit kur sistemine ek olarak ücret ve fiyat kontrolleri şek­linde uygulanan gelirler politikası yer alır. Bu şekilde üretim ve istihdam düzeyine zarar vermeden enflasyonla mücadele edilmesi hedeflenir.
Türkiye de Uygulanana İstikrar Programları ;

1. 4 Ağustos 1958 İstikrar Kararları
2. 10 Ağustos 1970 İstikrar Programı
3. 24 Ocak 1980 Kararları
4. 5 Nisan 1994 Kararları

5 Nisan 1994 Kararları Kapsamı

Program kapsamında yapılan düzenlemeler şunlardır:

• Kamu kesimi borçlanma gereği (KKBG) ve enflasyonu düşürmeye yönelik olarak kamu harcamalarının azaltılması ve gelirlerin artırılması: Bu kapsamda kamuya yeni personel alımı durdurulmuş, maaş ve ücret artışları sınırlandırılmış, vergi oranları artırılmış ve bazı ek vergiler konmuş, KIT ve TEKEL ürünlerinin fiyatlarında yüksek oranlı artışlar yapılmıştır.
• Finans piyasalarına yönelik olarak mevduatlara getirilen garanti 50 mil­yondan 150 milyon TL’ye yükseltilmiş, 6 Mayıs 1994’ten itibaren de mevdu­atların tamamı güvence altına alınmıştır. Hazine’nin Merkez Banka­sından (TCMB’den) kısa vadeli avans kullanımına sınırlama getiril­miştir (sınırlama bütçe ödenek artışının 1995 yılı için %12, 1996’da %10, 1997 için %6 ve sonrası için %3’ü şeklindedir). Merkez Bankası’nın özerkli­ğini artırmaya yönelik yeni tedbirler yürürlüğe konmuştur.
• Yapısal sorunların çözümüne yönelik olarak KİT’lerin yapısının yeniden düzenlenmesi, özelleştirme politikasının etkin bir şekilde uygulan­ması, sosyal güvenlik reformu ve tarımsal destekleme politikasının yeniden düzenlenmesine yönelik kararlar alınmıştır.