Avrupa Birliği ve Türkiye İlişkileri Ders Notları

Türkiye-Avrupa Birliği Gümrük Birliği: İçerik ve Uygulama Ünite 2

Uluslararası Ekonomik Bütünleşme, farklı ülkelerin bir bölgesel ekonomik grup oluşturacak şekilde bir araya gelmeleridir. Bu süreçte bütünleşmeler, en düşük de­receden en yüksek dereceye kadar, ticaretin serbestleştirilmesinden (ticaretin bü­tünleşmesi) başlayarak, üretim faktörlerinin dolaşımının serbestleştirilmesi (faktör bütünleşmesi), ulusal ekonomi politikalarının uyumlaştırılması (politika bütünleş­mesi) ve bütün bu politikaların tamamen tekdüzeleştirilmesine (tam bütünleşme) kadar gidebilmektedir.

Ülkeler arasında oluşturulan ekonomik bütünleşmeler beş grupta toplanmaktadır. Bunlar, Serbest Ticaret Bölgeleri, Gümrük Birliği, Ortak Pazar, Ekonomik Birlik ve Tam Ekonomik Bütünleşmedir. Bunlardan ikinci aşama olan Gümrük Birliği (GB) kuramını ilk ortaya atan, 1950’de yayımladığı “Gümrük Birliği Meselesi” adlı eseri ile Jacop Viner olmuştur.

Gümrük Birliğinin Kısa Dönemli Etkileri Statik Etkiler ( Önemli )

• Ticaret Yaratıcı Etki ; Pahalı bir üretim kaynağının yerini daha ucuz bir üretim kaynağı almakta ve Birlik üyeleri, daha ucuz kaynaktan da­ha fazla tüketim yapma olanağına kavuşmaktadırlar.
• Ticaret Saptırıcı Etki;Ticaret saptırıcı etki, pahalı üretim yapan sektörlere kaynak aktarımına neden olur ve refahı azaltır.
• Tüketim Etkisi; Birlik içinde ucuza üreten ülkenin vatandaşlarının satın alma güçle­ri artacağından Birlik içi tüketim ve ithalat artacaktır.
• Diğer Statik Etkiler; GB nedeniyle meydana gelecek değişmelerin yol açtığı diğer önemli kısa dönem­li etki ise ticaret hadleri üzerinde görülür.
• Ticaret Hadlerine Etkisi; Ticaret hadleri ihracat fiyatları ile ithalat fiyatlarının birbirine oranıdır.
• Kamu Gelir Etkisi; Birliğe üye ülkeler arasında tarifelerin sıfırlanması üye ülkelerin gümrük vergisi kaybını doğurur.
• İşlem Maliyet Etkisi ; Gümrüklerin birleşmesinden sonra tarife ve kotaların uygulanmaması nedeniyle bürokratik engeller, gümrüklerde çalışan personel sayısı ve gümrükleme giderleri azalacaktır.

Gümrük Birliğinin Orta ve Uzun Dönemli Etkileri ; Dinamik Etkiler

1. Teknolojik İlerleme Etkileri ; İşletmelerin büyümesinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerine da­ha büyük fonlar ayrılmasına olanak vererek teknolojik ilerleme etkisi yaratır.
2. Ölçek Ekonomileri Etkisi ;Firmaların GB sonrası daha büyük bir pazara yönelmesi sonucu büyümeleri, fak­tör maliyetlerinin düşmesi, verimlilik ve üretimin artması sonucu ortaya çıkar, ürün kalitesinde iyileş­me sağlar ve refah ve gelir düzeyinde olumlu etki yaratır.
3. Dışsal Ekonomikler Etkisi ; Bir üreticinin kendi faaliyetlerinin dışında herhangi bir maliyete katlanmadan baş­ka ekonomik faaliyetler sonucu birtakım yararlar sağlamasına dışsal ekonomiler adı verilmektedir.
4. Yatırımları Özendirici Etki ; Ölçek ekonomilerinden yararlanılması, belirsizliklerin azalması ve yoğunlaşan re­kabet, verimliliği artıracak ve yatırımları özendirici etki yaratacaktır.

Gümrük Birliğinin En Başarılı Örneği Avrupa Birliği

1789 yı­lında ABD’de 13 eyaletin gümrük tarifelerini kaldırması, Avusturya’nın 1775 yı­lında kendi içindeki ticaretten alman vergileri sıfırlaması, 1834’te Zollverein adı verilen Alman Gümrük Birliği, bu ülkelerin bütünleşmeleri yolunda önemli bir rol oynamıştır.
Belçika, Hollanda, Lüksemburg 1932 yılında Benelüks olarak bilinen bölgesel bütünleşmeyi oluşturmuşlar ve 1944 yılında aralarında gümrük birliği anlaşması imzalamışlardır. Tüm bu örneklere rağmen gümrük birliğinin en başarılı örneğini AB gerçekleştirmiştir.

Avrupa Bütünleşmesi ve Gümrük Birliği

İlk olarak 1951 Paris Sözleşmesiyle Fransa, Almanya, Belçika, Hollanda, İtalya ve Lüksemburg arasında Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu kurulmuştur.
25 Mart 1957 tarihinde imzalanan Roma Antlaşması ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve atom enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımını öngören EURATOM kurulmuştur. 1 Ocak 1958 tarihinde yürürlüğe giren Roma Antlaşması üye ülkeler arasında tek pa­zarı hedeflemiş ve bunu gerçekleştirmek için de ilk adım olarak gümrük birliğini öngörmüştür. 1 Temmuz 1968’de Gümrük Birliği yürürlü­ğe girmiştir.

Dünyadan Gümrük Birliği Örnekleri

Bunlardan birkaç örnek; Andean Topluluğu 1988, Doğu Afrika Topluluğu 2005, Beyaz Rusya, Kazakistan ve Rusya Gümrük Birliği 2010, AB-Andora 1991, AB-San Marino 2002, AB – Türkiye 1996, Güney Afrika Gümrük Birliği 1910, İsviçre-Lihtenştayn 1924.

TÜRKİYE – AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ ÇERÇEVESİNDE GÜMRÜK BİRLİĞİ

1959 yılında AET’ye katılmak için başvuran Türkiye ile AET arasında Türkiye’yi AET’ye “ortak üye’’ yapan, taraflar arasında bir gümrük birliğine dayanan ve ileride tam üyeliği öngören Ortaklık Anlaşması 12 Eylül 1963 yılında Ankara’da imzalanmış­tır.
Antlaşma hazırlık dönemi, geçiş dönemi ve son dönem olmak üzere üç döne­mi öngörmüştür. 5 yıl olarak öngörülen hazırlık döneminde taraflar arasındaki ekonomik farklılıkların azaltılması amaçlanmıştır. Geçiş Dönemi’nin amacı ise kar­şılıklı ve dengeli yükümlülükler üstlenerek gümrük birliğini sağlamak ve Türki­ye’nin ekonomi politikalarını Topluluğun ekonomi politikalarına yaklaştırmaktır. Geçiş Dönemi’nin tamamlanmasını izleyen dönem “Son Dönem”dir. Ankara Anlaş­ması, son dönem ile ilgili bir süre saptamamış, bunu madde 28 ile taraflara bırak­mıştır. Madde 28 “ Anlaşma’nm işleyişi, Topluluğu kuran Antlaşma’dan doğan yü­kümlerin tümünün Türkiyece üstlenebileceğini gösterdiğinde, Akit Taraflar, Türki­ye’nin Topluluğa katılması olanağını incelerler”demektedir.
Roma Antlaşması Madde 237: “Her Avrupa Devleti Topluluğa üye olmak için başvuruda bulunabilir. Üye olmak isteyen devlet başvurusunu Konseye gönderir. Konsey Komisyonun görüşünü ve üye tam sayısının mutlak çoğunluğuyla karar alacak olan Avrupa Parlamentosunun onayını aldıktan sonra oy birliğiyle karar verir…”

Gümrük Birliği 6 Mart 1995 Kararları

AB ile 1996 yılından itibaren yürürlüğe giren Gümrük Birliği’nin hukuki temelleri Ankara Anlaşması ve Katma Protokol’e dayanmaktadır. Türkiye-AB Gümrük Birliği, sanayi ürünlerini ve işlenmiş tarım ürünlerini kapsa­maktadır. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’na dahil olan ürünler ise 1 Ağustos 1996 tari­hinde yürürlüğe girmiş olan bir serbest ticaret anlaşması yoluyla işlem görmektedir.

Ticaret Politikası ve Ortak Gümrük Tarifesi

Türkiye üçüncü ülkelere karşı Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) uygulamaya başlamıştır. Bu durumun tek istisnası, 1996 yı­lında başlayan ve 2000 yılı sonuna kadar süren beş yıllık geçiş döneminde, otomo­biller, ayakkabılar, deriden mamuller ve mobilyalar gibi kısıtlı sayıdaki hassas ürü­ne Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) hadlerinden daha yüksek gümrük vergileri tatbik edilmesi olmuştur. 2001 yılından itibaren bu konudaki geçiş süreci de sona ermiş ve tüm sanayi ürünlerinde OGT’ye uyum sağlanmıştır.

Türkiye – AB Gümrük Birliğinin Organları ( Aşırı Derecede Önemli )

Bunlar Gümrük İşbirliği Komitesi ve Gümrük Birliği Ortak Komi­tesidir. Bu komitelerle ilgili bilgi aşağıda verilmektedir.

Gümrik İş Birliği Komitesi

Gümrüklerle ilgili teknik hususları ele alarak Ortaklık Konseyine önemli ölçüde yardım sağlamıştır.

Gümrük Birliği Ortak Komitesi

Türk mevzuatının Topluluk mevzuatıyla sürekli uyumu ilkesini getirmiş ve bu ilkeyi hayata geçirmek için de “Gümrük Birliği Ortak Komitesi” adı altında yeni bir organ tesis etmiştir. Akit tarafların temsilcilerinden oluşan Komite,

• Bilgi ve görüş alışverişini yönlendi­rir,
• Ortaklık Konseyine tavsiyelerde bulunur ve
• Gümrük birliğinin doğru işleyişini sağlamak amacıyla görüş bildirir.

Komite bazı konularla sınırlı olmak üzere;

• Yeni bir mevzuat yaratmayacak ve
• Topluluk mevzuatında değişiklik oluşturmayacak teknik nitelikli kararlar alabilir.

Ayrıca, doğal olarak Ortaklıkla ilgili diğer organlar da GB ile ilgili kararları ken­di yetki sınırları içinde alabilmektedir. Bunlardan Ortaklık Konseyi, Türkiye-AB ortaklığının en yetkili organı olup temel görevi, Ankara Antlaşması’nın uygulanma­sını sağlamaktır.

Önemli Bilgiler;

Bela Balassa ya göre ekonomik bütünleşme süreçleri ;

1. Ticaret Bütünleşmesi
2. Faktör Bütünleşmesi
3. Politika Bütünleşmesi
4. Tam Bütünleşme

Gümrük Birliğinin Statik Etkileri ;

1. Ticaret Yaratıcı Etki
2. Ticaret Saptırıcı Etki
3. Tüketim Etkisi
4. Ticaret Hadlerine Etkisi
5. Kamu Gelir Etkisi
6. İşlem Maliyetleri Etkisi

Gümrük Birliğinin Uzun Dönemli Dinamik Etkileri ;

1. Teknoloji İlerleme Etkisi
2. Ölçek Ekonomileri Etkisi
3. Yatırımları Özendirici Etki

Türkiye AET ‘e 1959 yılında başvurmuştur.
Türkiye’nin Gümrük Birliği çerçevesinde yükümlüklerini yerine getirememesinin en önemli nedeni ; 1970 lerde Türk ekonomisinin içinde bulunduğu olumsuz koşullardır.
Türkiye AB Gümrük Birliği Sanayi ve İşlenmiş Tarım Ürünlerini kapsamaktadır.