Avrupa Birliği ve Türkiye İlişkileri Ders Notları

Türkiye – AB Ortaklık İlişkisinin Kurumsal Yapısı Ünite 3

1 Ocak 2009 tarihinde yürürlüğe giren Roma Antlaşması ve Avrupa Birliği Antlaşması’nı ta­dil eden Lizbon Antlaşmasında bu hüküm 206. maddede yer almış ve bu anlaşma­ların Bakanlar Konseyi tarafından Avrupa Parlamentosu’na danışıldıktan sonra oy­birliğiyle imzalanabileceği belirtilmiştir.
AB’nin imzaladığı bazı ortaklık anlaşmaları, ortaklık ilişkisi kurma yoluyla ülke­leri AB üyeliğine hazırlamak amacıyla yapılmıştır. Yunanistan ile yapılan Atina An­laşması ile Türkiye ile yapılan Ankara Anlaşması bu ilişki biçiminin örnekleridir. . Roma Ant­laşmasının 237. maddesinde yer alan “Her Avrupa devleti, Topluluğa üye olmak için başvuruda bulunabilir” hükmü ile ortaklık ilişkisinin üyeliğe taşınmasına ola­nak tanımaktadır.
AB’nin ortaklık anlaşmalarının temel özellikleri şunlardır:

• Yakın bir ekonomik ve siyasi işbirliği niyeti taşır,
• Ortaklık ilişkisini yöneten, tarafların temsil edildiği organlar yaratır,
• En çok kayrılan ülke uygulaması yaratır,
• Taraf olan ülke ile AB arasında ayrıcalıklı bir ilişki yaratır,
• Özellikle 1994 yılından itibaren insan hakları, demokrasi ve hukukun üstün­lüğü gibi temel değerlere saygı koşullarını içerir,
• Taraflar arasında işbirliği anlaşmalarının ötesinde bir ortaklık kurmayı hedeflemektedir.

Ortaklık Konseyi

Türkiye, AET ile bir ortaklık anlaşması yapma teklifini 11 Temmuz 1959’da sun­muştur. Bakanlar Konseyi’nin Komisyonu ortaklık anlaşmasını hazırlamak için gö­revlendirmesinin ardından 20 Haziran 1963 tarihinde taraflar ortaklık anlaşması ile ilgili tüm konularda uzlaşma sağlamışlardır. Türkiye ile AET Arasında Bir Ortaklık Yaratan Anlaşma 12 Eylül 1963 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır. Bu nedenle Ankara Anlaşması olarak anılmaktadır. İmzalanan Anlaşma Avrupa Toplulukları, üye ülkeler ve TBMM’nin onay sürecinden geçerek 1 Aralık 1964 tarihinde yürür­lüğe girmiştir.
Kurumsal yapı içinde yer alan diğer organlar ise Ortaklık Konseyi kararları ile kurulmuştur. Bu yardımcı organlar ise Ortaklık Komitesi, Karma Parlamento Komisyonu, Türkiye-AB Ortak Danışma Komitesi, Gümrük İşbirliği Komitesi ve Gümrük Birliği Ortak Komitesi’nden oluş­maktadır.

Ortaklık Konseyi

Buna göre;

• Ortaklık Konseyini, bir yandan Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti’nden üyeler, öte yandan Topluluk üyesi Devletler Hükûmetleri’nden, Konseyi’nden ve Komisyonu’ndan üyeler meydana getirir.
• Ortaklık Konseyi İç tüzüğünü yapar.
• Ortaklık Konseyi üyeleri, İç tüzüğün öngördüğü şartlarla kendilerini temsil ettirebilirler.
• Ortaklık Konseyi, kararlarını oy birliği ile alır.
• Ortaklık Konseyi başkanlığı, altışar aylık süreler için Türkiye ile Topluluk temsilcilerinden biri tarafından, sıra ile yapılır. İlk başkanlık süresi Ortaklık Konseyi kararı ile kısaltılabilir.
• Ortaklık Konseyi, görevlerinde kendisine yardım edebilecek her komiteyi ve özellikle Anlaşma’nm iyi yürütülmesi için gerekli işbirliği devamlılığını sağlayacak bir komite kurmaya karar verebilir.
• Ortaklık Konseyi bu komitelerin görev ve yetkilerini belirtir.

Ortaklık Konseyi, Ankara Anlaşması’nın uygulanması için karar alır ve uygulanma­sını sağlar. Bu nedenle yetkilerinden ilki karar yetkisidir. Ortaklık Konseyinin yet­kilerinin sınırı ise Ankara Anlaşması ve eki niteliğindeki protokollerle çizilmiştir. Ankara Anlaşması’nın 22. maddesi;

• Anlaşma ile belirtilen amaçların gerçekleştirilmesi için, Anlaşma’nm öngör­düğü hâllerde Ortaklık Konseyinin karar yetkisi vardır. İki taraftan her biri, verilmiş kararların yerine getirilmesinin gerektirdiği tedbirleri almakla yü­kümlüdür. Ortaklık Konseyi yararlı tavsiyelerde de bulunabilir.

• Ortaklık Konseyi, Anlaşma’nm hedeflerini göz önünde tutarak, ortaklık reji­mi sonuçlarını belli aralıklarla inceler. Bununla beraber, hazırlık dönemi boyunca bu incelemeler bir görüş teatisi sınırları içinde kalır.
• Geçiş döneminin başlaması ile ortaklık rejiminin gerçekleşmesi yolunda, Anlaşma amaçlarından birine ulaşmak için, Akit Taraflar’ın bir ortak davra­nışı gerekli görüldüğü takdirde, Anlaşma bunun için gerekli davranış yetki­sini öngörmese bile, Ortaklık Konseyi uygun kararları alır.

Hazırlık Dönemi: Ankara Anlaşması’nın yürürlüğe girmesi ile Katma Protokol’ün imzalandığı dönem arasıdır. Bu dönemde AET’nun tek taraflı tavizlerle Türkiye’ye yardım etmesi kararlaştırılmıştır. Hazırlık döneminin temel ekonomik ve mali koşulları Ankara Antlaşması ile buna ekli Mali ve Geçici Protokollarla düzenlenmiştir.
Geçiş dönemi: Türkiye-AET Ortaklığı’nın Ankara Anlaşmasında öngörülen ikinci aşamasıdır. Bu dönem Katma Protokol’de saptanan hükümlerle, Türkiye’nin de Gümrük Birliği’nin gerçekleşmesi için yükümlülükler üstlendiği dönemdir. Geçiş dönemi 1 Ocak 1996’da sona ermiş ve son döneme girilmiştir.

Ortaklık İlişkisinin Yardımcı Organları

Ortaklık Komitesi

Ortaklık Komitesinin karar alma yetkisi yoktur. Kuru­luş amacı Ortaklık Konseyine görevlerini düzenli ve sürekli biçimde yerine getir­mesinde yardımcı olmak, Ortaklık Konseyi toplantılarının gündemini hazırlamak ve Ortaklık Konseyinin vereceği talimatlara uygun olarak, ortaklık ilişkisiyle ilgili teknik sorunlar üzerinde incelemeler yapmaktır. Komitenin hazırladığı raporlar oy­lama yapılmaksızın doğrudan Ortaklık Konseyine sunulur.

Karma Parlamento Komisyonu

Türkiye-AB ortaklığının “demokratik denetim organı” olarak oluşturulmuş­tur. Ortaklık Konseyi tarafından, Avrupa Parlamentosu ve TBMM arasında Ankara Anlaşması çerçevesinde geliştirilen işbirliği ve temasları kolaylaştırmak ve AB-Türkiye ilişkilerini siyasi yönden incelemek/desteklemek amacıyla kurulmuştur. Bu ne­denle Ankara Anlaşması’nm belirlediği hedeflerin yanında 03 Ekim 2005 tarihinde başlayan katılım müzakereleri sürecinin analizi ve değerlendirilmesiyle de görevlidir
Ortaklık Anlaşması’nın uygulanması çerçevesinde danışma ve demokratik denetim görevini yerine getirir. Ortaklık Konseyinin kendisine sunduğu yıllık faali­yet raporunu inceler. Ayrıca TBMM ve Avrupa Parlamentosu tarafından verilen yet­ki dahilinde her konuyu inceleyebilir. TBMM’ye ve Avrupa Parlamentosuna tavsi­ye kararları sunabilir.

Ortak Danışma Komitesi

AB’nin kurumsal yapısı içinde danışma organı niteliğinde görev yapan Ekonomik ve Sosyal Komite ve Bölgeler Komitesi bulunmaktadır.
AB-Türkiye Ortak Danışma Komitesi, Avrupa Ekonomik Sosyal Komite (EESC)’den 18 üye ile Türkiye’deki örgütlü sivil toplumu temsil eden 18 üyeden oluşur. Komite üyeleri işçi örgütleri, sendikalar ile tüketici örgütleri, çiftçi örgütle­ri, akademik çevreler, sivil toplum örgütleri gibi çeşitli çıkar gruplarını temsil et­mektedir. Türkiye ile AB arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi ve sosyal ve eko­nomik diyalogun kurumsallaşması amacını taşımaktadır. Komite’nin Türkiye kana­dı sekreteryası Türkiye Odalar Borsalar Birliği (TOBB) tarafından yürütülmek­tedir.

Gümrük İşbirliği Komitesi

Gümrük İşbirliği Komitesi, Ankara Anlaşması’nm, Ortaklık Konseyini, görevlerin¬de kendisine yardımcı olabilecek her Komiteyi kurmaya yetkili kılan 24’üncü mad¬desine dayanarak 15 Aralık 1969 tarihli 2/69 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile kurulmuştur. Görev alanı Ankara Anlaşması’nın gümrüklerle ilgili kısmıyla sınırlandırılmış olan, “teknik” bir komitedir.

Gümrük Birliği Ortak Komitesi

Bilindiği gibi Gümrük Birliği kapsamında taraflar dış ticarette gümrük vergisi ile eş etkili vergi ve resimleri tamamen kaldır­mış ve AB’nin Ortak Gümrük Tarifesi’ne uyum sağlamıştır. Böylece Türkiye AB’nin Ortak Ticaret Politikasına uyum sağlamanın yanında;

• Fikrî, Sınai ve Ticari mülkiyetin korunması,
• Rekabet,
• Devlet yardımları ve kamu tekelleri,
• Ticari korunma araçları,
• Kamu ihaleleri gibi alanlarda da AB mevzuatına uyum yükümlülüğü altına girmiştir.

Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu

Avrupa Birliği Delegasyonu’nun dört temel görevi vardır:

• Dış ilişkiler alanında Türkiye’nin dış politikasına ilişkin rapor hazırlamak ve AB’yi diplomatik düzeyde temsil etmek.
• Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliğine ilişkin olarak, Türkiye’deki eko­nomik, mali ve ticari gelişmelerin yanı sıra Gümrük Birliği hükümlerinin uy­gulanmasını izlemek.
• AB’ye katılım müzakereleri çerçevesinde, siyasi kriterler ve müktesebata uyum konusunda Türkiye’nin kaydettiği ilerlemeyi izlemek ve müzakerele­rin açılmasına yardımcı olmak. Delegasyon, Komisyonun her yıl yayınladığı İlerleme Raporu’nun hazırlanmasında gerekli bilgileri günlük bazda Mer- kez’e rapor eder.
• Katılım öncesi Yardım Programları’na ilişkin olarak Delegasyon, merkezî ol­mayan işbirliği prosedürlerinin uygulanmasından sorumlu Türk kurumlarına destek verir ve projelerin etkin şekilde uygulanmasını takip eder.

Önemli Notlar

Türkiye AB ortaklığının temel organı Ortaklık Konseyidir.
Türkiye AB ortaklık ilişkisinin demokratik denetim organı Karma Parlemento Komusyonudur.
Türkiye AB Daimi Temsilcisi Orrtaklık Komitesinde türkiye yi temsil etmektedir.