Avrupa Birliği ve Türkiye İlişkileri Ders Notları

Tam Üyelik Sürecinde Türkiye; Üyelik Kriterleri Ünite 5

Avrupa bütünleşme süreci derinleşme ve genişleme olarak iki temel hareket için­de gelişmektedir.

1. Derinleşme, Avrupa Birliği’nin yetkili olduğu konular kapsamına yeni konuların dahil edilmesi ve bu konularda giderek nitelikli çoğunlukla karar alma esasının hakim olmasıdır.
2. Genişleme ise Avrupa Birliği’ne yeni devletlerin üye olarak katılmasıdır.

Roma Antlaşması: Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğumdan Avrupa Topluluklarıma geçiş 1957’de imzalanan ve 1958’de yürürlüğe giren Roma Antlaşmalarıyla gerçekleştirilmiştir. Roma Antlaşmaları iki ayrı antlaşmadır. ilki Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu kuran antlaşma, ikincisi Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nu kuran antlaşmadır. Bu antlaşmalardan ilkine daha sıkça atıf yapılır ve bu bağlamda sadece Roma Antlaşması dendiği zaman genelde Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu kuran antlaşma işaret edilir.
Maastricht Antlaşması: Avrupa Topluluklarımdan Avrupa Birliği’ne geçiş 1993 yılında yürürlüğe giren Maastricht Antlaşmasınla gerçekleştirilmiştir. Maastricht Antlaşması Avrupa bütünleşme sürecini Soğuk Savaş sonrası döneme hazırlayan çok önemli bir dönüşümü gerçekleştirmiştir. Maastricht Antlaşmasınla Avrupa bütünleşme siyasi kimliği öne çıkan bir uluslarüstü aktör niteliği kazanmıştır. Maastricht Antlaşmasının getirdiği Avrupa Vatandaşlığı, Avrupa Ekonomik Parasal Birliği, Avrupa Ortak dış ve Güvenlik Politikası, Avrupa Parlamentosu’nun artan gücü Maastricht Antlaşmasının bu yolda getirdiği yeni düzenlemelerden bazılarıdır.
Lizbon Antlaşması: 2009 yılında yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması, Avrupa bütünleşmesinde hukuki nitelik değişikliği yapan önemli antlaşmalardan sonuncusudur. Lizbon Antlaşmasıyla Avrupa Birliği ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu hukuken birbirinden ayrılmış ve Avrupa Topluluğu da Avrupa Birliği içinde eriyerek hukuki varlığını sona erdirmiştir.
Preambul: Antlaşma veya anlaşmaların başında, maddelerinden önce yer alan ve yapılan bu antlaşmanın anlam ve önemini vurgulayan kısım. Preambül’ü “önsöz” olarak çevirmek doğru olmaz. Preambül’de yer alan hükümler antlaşma veya anlaşma metinleriyle eş hukuksal değere sahiptir.
Avis: Fransızca bir kelimedir ve görüş anlamına gelmektedir.
Kopenhag kriterleri daha sonra, 1997 Lüksemburg Zirvesi’yle Türkiye için de geçerli hâle gelmiştir.
Buna göre Kopenhag Kriterleri

• Siyasal kriterler: Demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, azınlıklara saygı ve azınlıkların korunmasını garanti altına alan kurumların istikrarının sağlanması,
• Ekonomik kriterler: İşleyen bir piyasa ekonomisi ile birlikte Avrupa Birliği içindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleriyle başa çıkma kapasitesine sahip olmak,
• Mevzuat Uyumu Kriteri: Siyasal, ekonomik ve parasal birliğin hedeflerine uymak da dahil olmak üzere üyelik yükümlülüklerini üstlenme kabiliyetine sahip olmak, şeklinde tanımlanmıştır.

Avrupa bütünleşmesinin ivmesinin korunmasında, Avrupa Birliği’nin yeni üyeleri hazmetme (absorbe etme) kapasitesi hem Avrupa Birliği’nin hem de aday devletin genel çıkarı için önemli bir unsur­dur” ifadesi kullanılmıştır. Bu paragraftan hareketle Türkiye’nin önüne “hazmetme kriteri” 2000’li yıllarda çıkartılmaya başlanmıştır.
Lüksemburg zirve kararları “Türkiye için Avrupa Stratejisi” başlığı altında, Tür­kiye konusunu ayrıca ele almıştır. Bu strateji çerçevesinde “katılma müzakereleri­nin başlatılmasına olanak sağlayacak siyasal ve ekonomik koşulların yerine getiril­mediği” belirtilmiş ve Türkiye’nin müzakerelere başlayacak siyasi ve ekonomik ko­şullara hazırlanması için bir “katılmaya hazırlık stratejisi” ortaya konmuştur. Lük­semburg zirve kararlarıyla Türkiye bir bakıma adaylık öncesi bir konumda kalmış ve katılım sürecine hazırlık aşamasında değerlendirilmiştir.
Katılım Ortaklığı Belgesinin kısa ve orta vadeli hedeflerinin siyasal kriterler baş­lığı altında Türk hukuk sisteminde yapılması istenen pek çok değişiklik sıralanmış­tır.
Bunlardan bazıları; “idam cezasının kaldırılması”, “devlet güvenlik mahkemele­rinin kaldırılması”, “ana dilde yayın” ve “ana dilin öğretilmesi ile ana dilde eğitim” konuları, “ifade özgürlüğünü sınırlayan yasa maddelerinin kaldırılması”, “sendikal hakların yaygınlaştırılması”, “yargı reformu”, “işkence ve kötü muamelenin önlen­mesi”, “sivil-asker ilişkilerinin demokratik esaslar uyarınca yeniden düzenlenmesi” gibi konular sayılabilir.