Temel Sektörde Gelişmeler 2; Sanayi Sektörü
Gelişmiş ekonomi bir anlamda sanayileşmiş ekonomi demektir.
Osmanlı Devletinde Sanayi Sektörünün Gelişimi
İkinci Meşrutiyet’in 1908’de ilan edilmesiyle sanayileşme olmadan ülkenin kalkınamayacağını ileri süren devlet adamlarının sayısı artmaya başlamıştır.Aralık 1913 tarihinde iktidardaki İttihat ve Terakki Hükümeti sanayileşmeyi teşvik etmek amacıyla Teşvik-i Sanayi Kanunu Muvakkatim (Geçici Sanayi Yasasını) yürürlüğe koymuştur.
Teşvik-i Sanayi Kanunu sayım sonuçları ; ( Önemli )
- Tüketim Malları Üretmekte
- Ara ve yatırım malları üreten sanayi bulunmamaktadır
- Sanayi hammaddesi tarıma dayalıdır.
- Sanayi batı anadolu da yoğunlaşmıştır
- Sanayinin %80 garimüslümlerindir.
Osmanlı Devleti’nde ilk elektrik enerjisi üretim birimi, 1902’de Adana’da kurulmuş ve 1913 yılında İstanbul’da bir benzeri faaliyete geçmiştir.
Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sanayileşmeye Yönelik Politikalar
Türkiye İktisat Kongresi ’ne katılan sanayiciler, gümrük tarifeleri arttırılarak sanayin dış rekâbetten korunmasını istemişlerdir. Ayrıca, Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun yeniden düzenlenerek yürürlüğe konulmasını, bir sanayi bankasının kurulmasını, makine araç ve gereç ithâline vergi bağışıklığı sağlanmasını da talep etmişlerdir İlk iktisat kongresi 1923 de izmirde toplanmıştır. Aşar vergisi devlet gelirlerinin %25 oluşturmaktadır.
Liberal Döneme Geçiş
Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle birlikte özel sektör önemli bir gelişme göstermiş, kamuya ait sanayi kuruluşları da büyüdüğü için sanayi sektöründe kamu nun payı azalmamıştır. Demokrat Parti, devletin ekonomideki payının küçültülmesini ilke olarak benimsemesine rağmen, bu dönemde T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi, PTT, Denizcilik Bankası ve Devlet Malzeme Ofisi, kamu iktisadi teşebbüsü (KİT) haline dönüştürülmüştür. Et ve Balık Kurumu, Türkiye Demir Çelik İşletmeleri ile SEKA ve T.C. Turizm Bankası kurularak KİT kapsamı daha da genişletilmiştir. Sanayideki bu yapı, 1946’dan planlı dönemin başlangıcı olan 1963’e kadar geçen dönemde büyük bir değişikliğe uğramamıştır. Sanayi sektörü, 1958 yılına kadar iç talebin canlı olması sebebiyle hızla büyümüş, özellikle 1952-1957 döneminde sektörün ortalama büyüme hızı % 12,5 gibi rekor bir seviyeye ulaşmıştır.
Planlı Dönem 1963-1977
Türkiye’de 1963 yılından sonra uygulanan beş yıllık kalkınma planı dönemlerin de sanayiye dayalı büyüme temel amaçlardan biri olmuştur. 1980 yılına kadar ithal ikamesi, 1980 sonrasında ise ihracata dönük sanayileşme politikası izlenmiştir. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (BBYKP) dayalı tüketim mallarının ithal ikamesi amaçlanmıştır.
1980’e kadar izlenen ithal ikameci içe dönük sanayileşme modeli,( Önemli )
- Özellikle dönemin son yıllarında dışa bağımlılığı artırmış
- Ekonomide döviz ihtiyacının yükselmesine yol açmıştır.
- Türkiye’de ekonomik bunalımın ortaya çıkmasında önemli bir faktör olmuş
- 24 Ocak 1980 İstikrar Kararlarının alınmasına yol açmıştır.
1980 Sonrası Dönem
Türkiye Cumhuriyeti’nde 1980 yılına kadar geçen sürede (57 yıl) sanayileşme, ithal ikamesi yönünde olmuştur. Bunların sonucunda dışa kapalı ve rekâbetçi olmayan bir sanai yapı ortaya çıkmıştır. Bu yapının başlıca özellikleri;
- Ölçek ekonomilerinden yararlanmayan küçük ölçekli işletme birimleri
- Düşük kapasite kullanımı, geri ve eskimiş teknoloji
- Rekâbet eksikliğinden kaynaklanan düşük ve kalitesiz üretim
- Yerli girdi payını arttırmaya yönelik fakat aynı zamanda uzmanlaşmadan uzaklaşan üretim
- Pazarlarda tekelleşme
- Aşırı korumanın verdiği rahatlıktan kaynaklanan etkinlikten uzaklaşma
- Bütün bunların sonucunda yüksek maliyet ve dış pazarlardan soyutlanma şeklinde sıralanabilir.
Not: Sanayi sektörü içinde en önemli alt sektör İmalat sektörüdür.
Türkiye Sanayi Stratejisi ( Önemli )
Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi ve Eylem Planı 2011-2014 Amaçları ;
- Türk sanayisinin rekâbet edilebilirliğinin ve verimliliğinin yükseltmek
- Dünya ihracatından daha fazla pay almak,
- Ağırlıklı olarak yüksek katma değerli ve ileri teknolojili ürünleri üretmek,
- Nitelikli işgücüne sahip ve aynı zamanda çevreye ve topluma duyarlı bir sanayi yapısına dönüşümü hızlandırmayı amaçlamaktadır.
